Wat is een vertraagde
taalontwikkeling?
Men spreekt
van een vertraagde taalontwikkeling wanneer een jong kind in zijn spraak en
taal duidelijk achterblijft bij leeftijdgenootjes. Het kind spreekt (nog) niet
of opvallend minder; het spreekt in onvolledige, kromme zinnen; het spreken is
minder goed verstaanbaar en soms begrijpt het kind niet goed wat er gezegd
wordt.
Een
vertraagde taalontwikkeling kan samenhangen met andere stoornissen zoals
slechthorendheid, spraakontwikkelingsproblemen of een algehele achterstand.
Maar het komt ook voor dat het kind slechter de taal kan leren zonder dat er
een duidelijke oorzaak voor gevonden wordt.
Een
vertraging in de taalontwikkeling geeft problemen: het kind wordt door de
omgeving niet begrepen en het kan zich niet goed uiten. Dit kan tot
gedragsproblemen leiden: het kind wordt opstandig en driftig als het niet
begrepen wordt of het gaat zich juist steeds meer terugtrekken. Ook het leren
op school kan moeizamer verlopen.
Wat doet de logopedist?
De
logopedist onderzoekt uitgebreid de taal (en de spraak) van het kind. Daarbij
wordt onder meer gebruik gemaakt van gestandaardiseerde testen. Verder
onderzoek en eventueel behandeling door een kinderarts of kno-arts kan nodig
zijn.
De
logopedische behandeling is indirect en/of direct. Bij een indirecte therapie
instrueert en begeleidt de logopedist de ouders of verzorgers in de manier
waarop ze het kind tot spreken kunnen stimuleren. Bij de directe logopedische
behandeling staat de wisselwerking tussen kind en logopedist centraal. De
logopedist traint het taalbegrip en verbetert het luistergedrag; er wordt
gewerkt aan de woordenschat, de zinsbouw en de uitspraak. Bij kinderen die nog
niet of nauwelijks spreken krijgen de voorwaarden om tot spreken te komen
aandacht: het gebruiken van taal voor een bepaald doel, het imiteren van een
ander, het oogcontact , het nemen van beurten. De ouders of verzorgers worden
zoveel mogelijk bij de behandeling betrokken.
In de
therapie wordt rekening gehouden met de totale ontwikkeling van het kind, de
eventuele bijkomende problemen en de mogelijkheden in de omgeving van het kind.
Het
resultaat van de behandeling hangt onder andere af van de oorzaak van de
vertraagde ontwikkeling. In het algemeen geldt dat een vertraagde spraak- en
taalontwikkeling goed te behandelen is, zeker als de problemen al op jonge
leeftijd onderkend worden. Al voor hun tweede jaar kunnen kinderen bij de
logopedist terecht.
Het
onderzoek en de behandeling van een vertraagde spraak- en taalontwikkeling
worden als regel vergoed door de ziektekostenverzekeraars, na verwijzing door
huisarts of medisch specialist.
Taalontwikkelingsstoornis
Soms komt het voor dat de taalachterstanden ondanks logopedie niet ingehaald worden. Er bestaat een kans dat uw kind een taalontwikkelingsstoornis (TOS) heeft.
Wat
is TOS?
Een taalontwikkelingsstoornis is een neurobiologische ontwikkelingsstoornis die
erfelijk kan zijn. De precieze oorzaak is nog onbekend. Kinderen met TOS hebben
moeite met taal. Verder lijkt er niets met ze aan de hand te zijn. Daarom is
TOS een onzichtbare handicap. Intelligentie, gehoor en algemene ontwikkeling
van het kind zijn normaal. Wel heeft het kind problemen bij het spreken en/of
het begrijpen van taal, lezen en schrijven. Wanneer er al taalproblemen in de
familie voorkomen, is de kans op TOS groter.
Hoe
vaak komt het voor?
Naar schattig heeft 7% van de kinderen in de leeftijd van 5 jaar te maken met
een taalontwikkelingsstoornis. Dat komt neer op twee kinderen per schoolklas.
Het precieze aantal is nog niet onderzocht. Bij jongens komt TOS vaker voor dan
bij meisjes.
Hoe
herken je TOS?
Een taalontwikkelingsstoornis bij een kind kun je herkennen aan verschillende
signalen:
• het
kind spreekt in korte, onlogische zinnen
• het kind is slecht verstaanbaar
• het kind is stil en praat weinig
• het kind kan zich slecht concentreren
• het kind begrijpt anderen vaak niet
• het kind lijkt soms niet te luisteren
Niet ieder kind met TOS heeft last van al deze problemen. Soms wisselen de symptomen per levensfase. Omdat de signalen niet altijd herkend worden, denkt men vaak dat een kind met TOS gewoon niet zo slim is.
Samenhang
met andere stoornissen
TOS kan samenhangen met andere stoornissen, zoals een
spraakontwikkelingsachterstand, een algehele ontwikkelingsachterstand, een
informatieverwerkingsprobleem, een auditief verwerkingsprobleem of een
gehoorprobleem. Ook spelen de mogelijkheden van het kind, psychologische
factoren, sociale factoren en de aard en hoeveelheid taalaanbod een rol. Soms
wordt er door de logopedist, leerkracht of arts een algeheel
ontwikkelingsonderzoek (psychologisch, logopedisch en gehooronderzoek) geadviseerd.
Zo kan worden bepaald of sprake is van een TOS.
Gevolgen
Een taalontwikkelingsstoornis kan veel impact hebben op het leven van een kind.
Kinderen met TOS hebben een verhoogd risico op sociale, emotionele en
gedragsproblemen. Ook hebben ze een verhoogd risico op lees- en leerproblemen
en worden ze vaker gepest. Een kind met TOS kan problemen hebben bij het volgen
van de lessen op school of moeite met het onderhouden van vriendschappen. Soms
voelt een kind zich niet goed omdat hij of zij niet wordt begrepen. Dan kan het
kind heel stil worden of juist agressief reageren. De communicatie met ouders
en anderen verloopt soms verstoord. Dit kan voor ouders en kind heel moeilijk
zijn.
TOS
bij (jong) volwassenen
Sommige kinderen blijven hun hele leven last houden van de gevolgen van hun
taalstoornis. Ze ondervinden op latere leeftijd problemen bij keuze van een
studie of het vinden van een baan. De taal- en hieraan gerelateerde
leerproblemen hebben tot gevolg dat een jong volwassene met TOS meestal
laagopgeleid is. Miscommunicatie, zwakke mondelinge en schriftelijke
taalvaardigheden beperken hun kansen op de arbeidsmarkt en geven jongeren een
groter risico om hun baan kwijt te raken.
Zoek een logopedist die kan helpen bij het:
Stellen
van diagnose
Soms wordt (het vermoeden van) TOS ontdekt op het consultatiebureau als het
kind laat is met praten of weinig spreekt. Soms wordt op de peuterspeelzaal,
kinderdagverblijf of op school pas ontdekt dat er iets niet klopt, of de ouders
ontdekken dit zelf. Om de diagnose TOS te kunnen stellen worden de
taalvaardigheid, het gehoor en de non-verbale intelligentie beoordeeld. Dit
laatste om uit te sluiten dat de taalproblemen worden veroorzaakt door een
gehoorverlies of verminderde intelligentie. De taalvaardigheid wordt in kaart
gebracht met verschillende taaltests voor het taalbegrip en de taalproductie
(woorden en zinnen). Daarnaast worden de communicatievaardigheden van het kind
beoordeeld. Is de diagnose TOS, dan wordt in overleg met de ouders een plan
gemaakt om zo gericht mogelijk aan de taalontwikkeling te werken. Vermoed u dat
uw kind een taalontwikkelingsstoornis heeft? Ga voor advies naar de huisarts of
het consultatiebureau. Zij kunnen u verder doorverwijzen.
Het
belang van vroege signalering
Een kind heeft van 0 tot 6 jaar een gevoelige periode voor het leren van de
taal. Omdat spraak- en taalverwerving op jonge leeftijd plaatsvindt, is het
belangrijk problemen daarin zo vroeg mogelijk te signaleren. De taalgevoelige
periode kan dan optimaal worden benut. Hoe eerder een TOS wordt ontdekt, hoe
groter de kans op verbetering van de klachten.
Wat
kan de logopedist betekenen?
Als de diagnose TOS is gesteld, moet worden bepaald welke behandeling het beste
bij het kind past. Er bestaan diverse therapievormen, waaronder de indirecte en
de directe therapie. Bij de indirecte therapie worden de ouders door de
logopedist geïnformeerd en geïnstrueerd hoe zij de taalontwikkeling zo goed
mogelijk kunnen stimuleren. De ouders leren hoe ze in allerlei dagelijkse
situaties extra aandacht aan de taal van het kind kunnen besteden. Het kind
krijgt op deze manier veel mogelijkheden om taal te koppelen aan ervaringen.
Bij de directe therapie werkt de logopedist met het kind. Maar samenwerking met
de ouders is ook hier uiterst belangrijk.
Ernstige TOS
Een jonger kind met ernstige TOS is soms beter af in een speciale behandelgroep
voor peuters waar een multidisciplinair team werkt aan verbetering van de
ontwikkeling en taalstimulatie. Gaat een kind al naar school en heeft het een
ernstige TOS, dan komt het in aanmerking voor plaatsing in of begeleiding
vanuit een speciale school. Een TOS kan bij een deel van de kinderen niet
worden verholpen. Wel kan een logopedist een kind helpen beter met taal om te
gaan, zodat het zich toch kan redden in het leven.
Meer informatie
Kijk voor meer informatie over de taalontwikkeling van een kind ook op www.kindentaal.nl